Mahallemi Lehçesi
Mıhallami kelimesi özellikle Mardin ili ile Musul iline kadar varan bölgede bulunan Arapça konuşan insanların kendisine verdiği isimdir1. Mıhallami Arapçadan ayri bir dil değildir. Avrupali araştırmacılar 1800 li yıllardan beri bu bölgede araştırma yaparak Mıhallami dilinin Arapça ile kıyas etmiştir.
Benim tespit ettiğim kadar 1882 yılında Orta Doğu Diller ve Kültürler uzmanı Albert Socin bölgeye gelerek ilk araştırmasını yapar. Bu araştırmasını “Der Arabische Dialekt von Mosul und Mardin” yani “Musul ve Mardin Arap lehçesi” adı altında bir makale yayınlar.2 Yaklaşık bir asır sonra 1964 yılında Haim Blanc Arap dünyasındaki lehçe farklılıklar hakkında yaptığı araştırmada Qaf ( ) harfini telaffuz eden ve telaffuz etmeyenler diye iki önemli gruba bölerek Mardin lehçesi de Qaf harfini telaffuz edenler gurubunda saymaktadır.Blanc Urfa, Siverek, Diyarbakır’ın çermik ilçesinde Karabaş köyünde ve Siirt’te insanlarla röportaj yaparak buralarda Mardin Arapçasına çok yakın bir Arapça konuşulduğunu söyler3 Blanc’dan sonra Otto Jastrow yapılan araştırmaları devam etmek istemekte ve 1967 yılında bölgeye gelerek özellikle Aramiceyi araştırır.4 Hiristiyan olan Süryani vatandaşların kullandığı dile ve dine özel ilgiden dolayı Müslüman olan Mıhallamilerin aslında Aramice, Süryanice olabilme ihtimalini araştırır ve öyle olmasını ümit eder. Lakin aradaki farklar çok olduğu için bu kanata tam varamamakta. Kendisi yine 1969 yılında “Die Arabische Dialekte des Vilayet Mardin(Südostturkei)” yani “Mardin vilayetinin Arapça lehçesi” adında bir başka araştırma yapar5. Bu sefer özellikle Arapça lehçesini baz alır. Yine ayni yılda Mardin ve Azeh (Idil) de yaptığı araştırmanın metinleri yayınlar.6 Hans Jürgen Sasse 1968 yılında Mardin iline gelerek ayrı bir araştırma yapar. Kendisinin verdiği bilgiye göre köylerde gerçekten Arapça konuşulup konuşulmadığını bizzat tespit etmek ister. Köylere teker teker varıp bizzat tespit ettiği Arapça köyleri ve nüfusu hakkında aşağıdaki bilgiyi vermektedir7; Yerleşim yerinin Arapça ismi Türkçe ismi Nüfusu Savur kazası ve köyleri
Köyün Arapça ismi:Ahmedi
Köyün Türkçe ismi:Boşkavak
Nüfusu:1.100
Köyün Arapça ismi:Arbil
Erbil
751
Köyün Arapça ismi:Batuşe
Bengirli
215
1 Mıhallami, Muhallami veya Mhallami diye yazılır.
2 Hans-Jürgen Sasse; Linguistische analyse des Arabischen dialekts der Mhallamiye in der provinz Mardin (Südosttürkei). Sayf. XXII München 1971. Bundan sonra Sasse olarak vereceğim.
3 Age. P. 9; Haim Blanc; Communal Dialects in Baghdad. Harvard Middle Eastern Monograph X. Cambridge, Mass. 1964
4 Otto Jastrow; Laut-und Formenlehre des neuaramischen Dialektes von Midin im Tur ‘Abidin. Saarbrücken 1967.
5 Otto Jastrow; Die Arabische Dialekte des Vilayets Mardin(Südostturkei). Wiesbaden 1969.
6 Otto Jastrow; “Arabische Textproben aus Mardin und Azex. 1969
7 Sasse say. 3-5
2
Köyün Arapça ismi:Cevze
Tokluca
643
Köyün Arapça ismi:Lmıneyzil veya Harisi
Kayatepe
648
Köyün Arapça ismi:Mıxaşniye
Yenilmez
784
Köyün Arapça ismi:Qıllith veya Qıllif
Dereiçi
847
Köyün Arapça ismi:Raşdiye
üçkavak
1.797
Köyün Arapça ismi:Savr
Savur
4.046
Köyün Arapça ismi:Taffe
içören
1.174
Köyün Arapça ismi:Xerbet al-Hadji
Bilgi yok
Bilgi yok Ömerli kazası ve köyleri
Mahsarte
Ömerli
2.381
Köyün Arapça ismi:Xerbet al-Gıngerez
Bilgi yok
Bilgi yok
Köyün Arapça ismi:Xerbet ta’av
Alıçlı
711
Köyün Arapça ismi:Xerbet tavq
Yaylatepe
175 Gerçüş kazası ve köyleri Kargoz
Gerçüş
Gidip tespit etmedi
Köyün Arapça ismi: ‘Ayn kaf
Kayapınar
1409
Köyün Arapça ismi:Derendıb
Bilgi yok
Bilgi yok
Köyün Arapça ismi:Haldah
Sarıkaya
726
Köyün Arapça ismi:Nuneb
Yenice
351
Köyün Arapça ismi:Tafo
Erişti
441 Midyat kazası ve köyleri
Köyün Arapça ismi:Apşe
şenköy
1396
Köyün Arapça ismi:Estel
Midyat
Bilgi yok
Köyün Arapça ismi:Derızbina
Acırlı
1895
Köyün Arapça ismi:Hapsenas
Mercimekli
601
Köyün Arapça ismi:Kafar ‘Allab
Yolbaşı
1755
Köyün Arapça ismi:Kafar havar
Gelinkaya
1972
Köyün Arapça ismi:Kafarzota
Kayalar
173
Köyün Arapça ismi:Kınderib
Söğütlü
1502
Köyün Arapça ismi:Ilezyara
Ziyaret
717
Köyün Arapça ismi:Qastalune
Ovabaşı
357
Köyün Arapça ismi:Riş
Düzoba
487
Köyün Arapça ismi:Sat
Çalıpınar
869
Köyün Arapça ismi:Şorızbah
çavuşlu
2320
Köyün Arapça ismi:Zarnoqa
Düzgeçit
104
Gidemeyipte Arapça konuşulduğunu tahmin ettiği yerleşim yerlerinide şöyle sıralıyor;
Köyün Arapça ismi:Siçva
Başağac
328
Köyün Arapça ismi:Bafawa
Kayadere
695
Köyün Arapça ismi:Baqaysi
Köprülü
178
Mıhallamililerin hepsi Müslüman olduğunu, sadece Qıllıt köyündekiler Hiristiyan olduğunu ifade etmektedir.9
Bu saydığı köylerde bulunan insanlar kendisine Mıhallami adı vermekte ve Arapça konuşmaktadır. Mardin ilinde’de Arapça konuşmakla birlikte nedense kendilerine Mıhallami demiyorlar. Anlaşılan Mıhallami yukarıda sayılan bölgede yaşayanlara verilen bir ad olması gerek.
Blanc Urfa, Siverek, Diyarbakır’ın çermik ilçesinde ve Karabaş köyünde ve Siirt’te insanlarla röportaj yaparak buralarda’da Mardin Arapçasına çok yakın bir Arapça lehçesini kullandıklarını tespit eder.10
Soçin ev Blanc yapmış oldukları araştırmalar neticesinde Arapça konuşanları üç ana guruba bölmekteler.
Qultu ------- gılıt --------- ‘Ilıt11
Qultu gurbu Mezopotamyada bulunan Arapların kullandığı Arapça, Gılıt ise bedevilere atfedilmekte. ‘Ilıt Suriye, Lübnan ve o bölgede bulunanların kullandığı bir Arapça lehçesidir.
Mıhallemi olanlar Qıltu (söyledim) dediğinden dolayı Qultu gurubunda yer almaktadır.12 Sasse yapmış olduğu araştırmada Mıhallamilerin kullandığı lehçeyi fasih Arapça ile kıyaslamakta. Sass, Soçin ve Blanc gibi batılı araştırmacılar Kuranın değişik kıratları tanımadıklarından dolayı bazen yanlış sonuçlara varmaktadırlar.
Mesela Daqn kelimesini ele alırken, bu kelimenin aslında Suryaniceden alındığı sonucuna varmaktadır. Suryanice sakal için kullanılan Daqno kelimesini Daqn olarak değişikliğe uğaradığını söyler13. Arapçayı daha derin bilenler Dhaqn kelimesi fasih Arapça olup çene veya sakal anlamına gelmektedir.
Mıhallamililer bu şekilde bir çok kelime kullanmaktadır. Bir çok Arap ülkesinde unutulmuş fasih Arapça kelimleri ve gramer yapıları bünyesinde bulunduran daha üzerinde araştırma yapılmasına çok değerli bir Arapçaya sahiptirler.
8 Kafsannor olmalı
9 Sasse say. 5
10 Sasse say. 9
11 Sasse say. 6-7
12 Sasse say. 8
13 Sasse say. 206
4
Otto Jastrow Kinderib’e gelerek bant kayıtları yaparak bu kayıtlar üzerinde araştırma yapar14. Beklide ilk Mıhallamice – Almanca sözlük yazar15. Lakin oda Hans Jürgen Sassen gibi bazı kelimelerin aslı Arapça olduğu tespit edemediğini ya Kürtçe yada Türkçe olduğunu yazar.
Mıhallimilerin kullanıp diğer Arap beldelerinde kullanılması terkedilmiş bazı örnekler:
İyelik zamiri:
Fasih Arapçada O’nun kitabi diye ifade etmek için Kitabuhu denilir. Mıhallamililer Kitabu derler bunu ifade etmek için Suriyeliler mesela Kitab illu, Mısırlılar Kitab bita’u, Faslılar Kitab diyalu derler. Burada Fasih Arapçaya en yakın Mıhallamililerinkidir diye biliriz.
Musennanın kullanılışı;
Bir çok Arap beldelerinde iki şeyi ifade etmek için musenna dediğimiz şekli kullanmamakta.
İki tane kalem fasih Arapçada Qalamayn diye ifade edilir. Mıhallamililer aynen Qalamayn kelimiseni kullanır diğer yörelerdeki Araplar ithnayn Qalam (iki kalem) diye ifade etmektedir.
Mıhallemililer bak fili için Tallı’ 'ı kullanmaktadır. Etraftaki diğer Araplar shuf filini kullanıyor. Tallı’fili Kuranda Humeze suresinde geçen bir fiildir.
Verdiğim bu üç örneğe benzer bir çok örneklere sahip fasih Arapça bünyesinde bulunduran Mıhallamililerin kullandığı lehçe üzerinde ciddi araştırmalar yapmalı ve bu zenginliği kayıp etmemeli.
Yazar hakkında:
Bahaeddin Budak, Mardin Savur kazası Tokluca (Cevze) köyünde 1969'da doğdu. 1974’te Hollanda'ya gitti. İlk okulu Hollanda'da okudu. üç sene orta okulu okuduktan sonra Suriye'ye gitti. Suriyede Arapca ve İslam ilimleri Medreset al-Furqan’da okudu. Daha sonra Izmir'de Imam Hatip Lisesinde okudu. Lise diplomasını aldıktan sonra Hollanda'ya geri döndü. Hollanda'da Nijmegen Universitesinde Orta Dogu diller ve kültürler Fakültesini okudu. Aynı fakültede 1996'da mastarını tamamladı.
Yazar:Bahaeddin Budak
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
www.mahallemi.net
Comments powered by CComment