Mahallemi Lehçesi

Mıhallami kelimesi özellikle Mardin ili ile Musul iline kadar varan bölgede bulunan Arapça konuşan insanların kendisine verdiği isimdir1. Mıhallami Arapçadan ayri bir dil değildir. Avrupali araştırmacılar 1800 li yıllardan beri bu bölgede araştırma yaparak Mıhallami dilinin Arapça ile kıyas etmiştir.

Benim tespit ettiğim kadar 1882 yılında Orta Doğu Diller ve Kültürler uzmanı Albert Socin bölgeye gelerek ilk araştırmasını yapar. Bu araştırmasını “Der Arabische Dialekt von Mosul und Mardin” yani “Musul ve Mardin Arap lehçesi” adı altında bir makale yayınlar.2 Yaklaşık bir asır sonra 1964 yılında Haim Blanc Arap dünyasındaki lehçe farklılıklar hakkında yaptığı araştırmada Qaf ( ) harfini telaffuz eden ve telaffuz etmeyenler diye iki önemli gruba bölerek Mardin lehçesi de Qaf harfini telaffuz edenler gurubunda saymaktadır.Blanc Urfa, Siverek, Diyarbakır’ın çermik ilçesinde Karabaş köyünde ve Siirt’te insanlarla röportaj yaparak buralarda Mardin Arapçasına çok yakın bir Arapça konuşulduğunu söyler3 Blanc’dan sonra Otto Jastrow yapılan araştırmaları devam etmek istemekte ve 1967 yılında bölgeye gelerek özellikle Aramiceyi araştırır.4 Hiristiyan olan Süryani vatandaşların kullandığı dile ve dine özel ilgiden dolayı Müslüman olan Mıhallamilerin aslında Aramice, Süryanice olabilme ihtimalini araştırır ve öyle olmasını ümit eder. Lakin aradaki farklar çok olduğu için bu kanata tam varamamakta. Kendisi yine 1969 yılında “Die Arabische Dialekte des Vilayet Mardin(Südostturkei)” yani “Mardin vilayetinin Arapça lehçesi” adında bir başka araştırma yapar5. Bu sefer özellikle Arapça lehçesini baz alır. Yine ayni yılda Mardin ve Azeh (Idil) de yaptığı araştırmanın metinleri yayınlar.6 Hans Jürgen Sasse 1968 yılında Mardin iline gelerek ayrı bir araştırma yapar. Kendisinin verdiği bilgiye göre köylerde gerçekten Arapça konuşulup konuşulmadığını bizzat tespit etmek ister. Köylere teker teker varıp bizzat tespit ettiği Arapça köyleri ve nüfusu hakkında aşağıdaki bilgiyi vermektedir7; Yerleşim yerinin Arapça ismi Türkçe ismi Nüfusu Savur kazası ve köyleri

Köyün Arapça ismi:Ahmedi

Köyün Türkçe ismi:Boşkavak

Nüfusu:1.100

Köyün Arapça ismi:Arbil

Erbil

751

Köyün Arapça ismi:Batuşe

Bengirli

215

1 Mıhallami, Muhallami veya Mhallami diye yazılır.

2 Hans-Jürgen Sasse; Linguistische analyse des Arabischen dialekts der Mhallamiye in der provinz Mardin (Südosttürkei). Sayf. XXII München 1971. Bundan sonra Sasse olarak vereceğim.

3 Age. P. 9; Haim Blanc; Communal Dialects in Baghdad. Harvard Middle Eastern Monograph X. Cambridge, Mass. 1964

4 Otto Jastrow; Laut-und Formenlehre des neuaramischen Dialektes von Midin im Tur ‘Abidin. Saarbrücken 1967.

5 Otto Jastrow; Die Arabische Dialekte des Vilayets Mardin(Südostturkei). Wiesbaden 1969.

6 Otto Jastrow; “Arabische Textproben aus Mardin und Azex. 1969

7 Sasse say. 3-5

2

Köyün Arapça ismi:Cevze

Tokluca

643

Köyün Arapça ismi:Lmıneyzil veya Harisi

Kayatepe

648

Köyün Arapça ismi:Mıxaşniye

Yenilmez

784

Köyün Arapça ismi:Qıllith veya Qıllif

Dereiçi

847

Köyün Arapça ismi:Raşdiye

üçkavak

1.797

Köyün Arapça ismi:Savr

Savur

4.046

Köyün Arapça ismi:Taffe

içören

1.174

Köyün Arapça ismi:Xerbet al-Hadji

Bilgi yok

Bilgi yok Ömerli kazası ve köyleri

Mahsarte

Ömerli

2.381

Köyün Arapça ismi:Xerbet al-Gıngerez

Bilgi yok

Bilgi yok

Köyün Arapça ismi:Xerbet ta’av

Alıçlı

711

Köyün Arapça ismi:Xerbet tavq

Yaylatepe

175 Gerçüş kazası ve köyleri Kargoz

Gerçüş

Gidip tespit etmedi

Köyün Arapça ismi: ‘Ayn kaf

Kayapınar

1409

Köyün Arapça ismi:Derendıb

Bilgi yok

Bilgi yok

Köyün Arapça ismi:Haldah

Sarıkaya

726

Köyün Arapça ismi:Nuneb

Yenice

351

Köyün Arapça ismi:Tafo

Erişti

441 Midyat kazası ve köyleri

Köyün Arapça ismi:Apşe

şenköy

1396

Köyün Arapça ismi:Estel

Midyat

Bilgi yok

Köyün Arapça ismi:Derızbina

Acırlı

1895

Köyün Arapça ismi:Hapsenas

Mercimekli

601

Köyün Arapça ismi:Kafar ‘Allab

Yolbaşı

1755

Köyün Arapça ismi:Kafar havar

Gelinkaya

1972

Köyün Arapça ismi:Kafarzota

Kayalar

173

Köyün Arapça ismi:Kınderib

Söğütlü

1502

Köyün Arapça ismi:Ilezyara

Ziyaret

717

Köyün Arapça ismi:Qastalune

Ovabaşı

357

Köyün Arapça ismi:Riş

Düzoba

487

Köyün Arapça ismi:Sat

Çalıpınar

869

Köyün Arapça ismi:Şorızbah

çavuşlu

2320

Köyün Arapça ismi:Zarnoqa

Düzgeçit

104

Gidemeyipte Arapça konuşulduğunu tahmin ettiği yerleşim yerlerinide şöyle sıralıyor;

Köyün Arapça ismi:Siçva

Başağac

328

Köyün Arapça ismi:Bafawa

Kayadere

695

Köyün Arapça ismi:Baqaysi

Köprülü

178

Mıhallamililerin hepsi Müslüman olduğunu, sadece Qıllıt köyündekiler Hiristiyan olduğunu ifade etmektedir.9

Bu saydığı köylerde bulunan insanlar kendisine Mıhallami adı vermekte ve Arapça konuşmaktadır. Mardin ilinde’de Arapça konuşmakla birlikte nedense kendilerine Mıhallami demiyorlar. Anlaşılan Mıhallami yukarıda sayılan bölgede yaşayanlara verilen bir ad olması gerek.

Blanc Urfa, Siverek, Diyarbakır’ın çermik ilçesinde ve Karabaş köyünde ve Siirt’te insanlarla röportaj yaparak buralarda’da Mardin Arapçasına çok yakın bir Arapça lehçesini kullandıklarını tespit eder.10

Soçin ev Blanc yapmış oldukları araştırmalar neticesinde Arapça konuşanları üç ana guruba bölmekteler.

Qultu ------- gılıt --------- ‘Ilıt11

Qultu gurbu Mezopotamyada bulunan Arapların kullandığı Arapça, Gılıt ise bedevilere atfedilmekte. ‘Ilıt Suriye, Lübnan ve o bölgede bulunanların kullandığı bir Arapça lehçesidir.

Mıhallemi olanlar Qıltu (söyledim) dediğinden dolayı Qultu gurubunda yer almaktadır.12 Sasse yapmış olduğu araştırmada Mıhallamilerin kullandığı lehçeyi fasih Arapça ile kıyaslamakta. Sass, Soçin ve Blanc gibi batılı araştırmacılar Kuranın değişik kıratları tanımadıklarından dolayı bazen yanlış sonuçlara varmaktadırlar.

Mesela Daqn kelimesini ele alırken, bu kelimenin aslında Suryaniceden alındığı sonucuna varmaktadır. Suryanice sakal için kullanılan Daqno kelimesini Daqn olarak değişikliğe uğaradığını söyler13. Arapçayı daha derin bilenler Dhaqn kelimesi fasih Arapça olup çene veya sakal anlamına gelmektedir.

Mıhallamililer bu şekilde bir çok kelime kullanmaktadır. Bir çok Arap ülkesinde unutulmuş fasih Arapça kelimleri ve gramer yapıları bünyesinde bulunduran daha üzerinde araştırma yapılmasına çok değerli bir Arapçaya sahiptirler.

8 Kafsannor olmalı

9 Sasse say. 5

10 Sasse say. 9

11 Sasse say. 6-7

12 Sasse say. 8

13 Sasse say. 206

4

Otto Jastrow Kinderib’e gelerek bant kayıtları yaparak bu kayıtlar üzerinde araştırma yapar14. Beklide ilk Mıhallamice – Almanca sözlük yazar15. Lakin oda Hans Jürgen Sassen gibi bazı kelimelerin aslı Arapça olduğu tespit edemediğini ya Kürtçe yada Türkçe olduğunu yazar.

Mıhallimilerin kullanıp diğer Arap beldelerinde kullanılması terkedilmiş bazı örnekler:

İyelik zamiri:

Fasih Arapçada O’nun kitabi diye ifade etmek için Kitabuhu denilir. Mıhallamililer Kitabu derler bunu ifade etmek için Suriyeliler mesela Kitab illu, Mısırlılar Kitab bita’u, Faslılar Kitab diyalu derler. Burada Fasih Arapçaya en yakın Mıhallamililerinkidir diye biliriz.

Musennanın kullanılışı;

Bir çok Arap beldelerinde iki şeyi ifade etmek için musenna dediğimiz şekli kullanmamakta.

İki tane kalem fasih Arapçada Qalamayn diye ifade edilir. Mıhallamililer aynen Qalamayn kelimiseni kullanır diğer yörelerdeki Araplar ithnayn Qalam (iki kalem) diye ifade etmektedir.

Mıhallemililer bak fili için Tallı’ 'ı kullanmaktadır. Etraftaki diğer Araplar shuf filini kullanıyor. Tallı’fili Kuranda Humeze suresinde geçen bir fiildir.

Verdiğim bu üç örneğe benzer bir çok örneklere sahip fasih Arapça bünyesinde bulunduran Mıhallamililerin kullandığı lehçe üzerinde ciddi araştırmalar yapmalı ve bu zenginliği kayıp etmemeli.

Yazar hakkında:

Bahaeddin Budak, Mardin Savur kazası Tokluca (Cevze) köyünde 1969'da doğdu. 1974’te Hollanda'ya gitti. İlk okulu Hollanda'da okudu. üç sene orta okulu okuduktan sonra Suriye'ye gitti. Suriyede Arapca ve İslam ilimleri Medreset al-Furqan’da okudu. Daha sonra Izmir'de Imam Hatip Lisesinde okudu. Lise diplomasını aldıktan sonra Hollanda'ya geri döndü. Hollanda'da Nijmegen Universitesinde Orta Dogu diller ve kültürler Fakültesini okudu. Aynı fakültede 1996'da mastarını tamamladı.
Yazar:Bahaeddin Budak
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
www.mahallemi.net